კორონავირუსიანობის და ვირუსიანობის დროს უცებ გაგვახსენდება ხოლმე, იმუნიტეტზე კარგი ძმაკაცი და გაჭირვების ტალკვესი რომ არაფერი გვაქვს და სასწრაფოდ დავფაცურდებით, აბა რამე ბალახი, ბულახი, ნაყენი, წვეთები, მალამო ან კისელი ხომ არ უპოვიათ ამასობაში, ერთიანად და სულ ბუკ-ნაღარით რომ აძლიერებდეს იმუნურ სისტემასო. მოკლედ, იმუნიტეტი კარგი რამე როა ყველამ ვიცით, ზუსტად როგორ მუშაობს - ალბათ ბევრმა არა. არადა, ერთერთი ყველაზე გენიალური ფენომენია მთელ ორგანიზმში და სამყაროშიც ალბათ.

იმუნური სისტემა არის მართლა სისტემა: დიიდი სისტემა, თავისი დეპარტამენტებით, უფროსებით, უმცროსებით, სპეციალური ბაზებით, უკვე გაწვრთნილი და ჯერ გასაწვრთნელი ჯარისკაცებით, ისტორიკოსებით და ასე შემდეგ. დიდი საქმეებიც ავალია - ორგანიზმში შემოჭრილი ნებისმიერი „უცხო“ უნდა გაარჩიოს საკუთარისგან და ადგილზევე გაბრდღვნას, სანამ გავრცელებას მოასწრებდეს. ეს უცხო შეიძლება იყოს ბაქტერია, ვირუსი, სოკო, პარაზიტი, სხვა ადამიანის უჯრედი და მოკლედ ყველაფერი, რაც თქვენი ორგანიზმისა არ არის. ეს უცხო ასევე შეიძლება იყოს სიმსივნური უჯრედი, რომელიც სადღაც, რატომღაც გადაგვარდა - მასაც იმუნური სისტემა ამოიცნობს, როგორც გადაგვარებულს, გაუცხოებულს და პოტენციურად საშიშს - ამოიცნობს და კლავს, სანამ გამრავლებას მოასწრებდეს. და ეს ხდება ყოველდღე, ყველა ჯანმრთელი ადამიანის ორგანიზმში. შესაბამისად, კორონავირუსი ხვალვე რომ გაქრეს პლანეტიდან, ჯანმრთელი და ძლიერი იმუნური სისტემა მაინც ყველას ისევ ისე დაგვჭირდება, როგორც ახლა გვჭირდება. თუმცა, არც ისეა საქმე, რაც ძლიერი და ჰიპერაქტიური იმუნიტეტი გვექნება, მით უკეთესიო. მეტისმეტად აქტიურ იმუნურ სისტემას მარტო ბაქტერია და ვირუსი კი არა, ყველაფერი უცხოდ და საშიშად ეჩვენება, ამიტომაც ორგანიზმის საკუთარ, ნორმალურ ქსოვილებს ესხმის თავს და ანადგურებს - შედეგად ვიღებთ ავტოიმუნურ დაავადებებს, რომლებიც ინფექციებზე არანაკლები ხათაბალაა. გადასარევი იქნებოდა, ზუსტად იმ იმუნური „დეპარტამენტების“ გაძლიერება შეგვეძლოს, რაც ამწუთას გვჭირდება, მაგრამ მთლიანი სისტემა იმდენად რთულია, ჯერ ბოლომდე ისიც ვერ გაგვიგია, როგორ მუშაობს, არათუ ჩვენს ნებაზე ვაკონტროლოთ.

კარგი მაშინ, მეტისმეტად გაძლიერება თუ არ გვინდა, საშუალოდ და საკმარისად როგორ გავიძლიეროთ, რომ ვირუსებსაც მიხედოს და გადაგვარებული უჯრედებიც ადგილზე გასკვანჩოს? ამ კითხვაზე ყველაზე რეალური და ეფექტური პასუხი ყველამ იცის, მაგრამ როგორც ადამიანებს გვჩვევია, შესრულებაზე თავს არ ვიკლავთ და ისევ ჯადოსნური ქაცვის ნახარშების იმედზე ვართ. პასუხი არის: საკმარისი ძილი, ნაკლები სტრესი, მოწევის შემცირება-დანებება, სწორი კვება და მეტი ფიზიკური აქტივობა. რა ვქნა, მეც ძალიან მინდა, რომ არსებობდეს რამე მცენარე, რომლის ნაყენსაც დავაყენებთ, დილა-საღამოს გადავყლურწავთ და ცუდი კვების, ცუდი ძილის და მჯდომარე ცხოვრების წესის მიუხედავად მაინც გადასარევი იმუნიტეტი გვექნება.

ძილი სიზმრების სანახავად არ მოუგონია ბუნებას. როგორც ბავშვების მშობლები ელოდებიან ხოლმე, როდის დაიძინებს პატარა, რომ სახლის საქმეებს მიხედონ, ასე ელოდება თქვენი ორგანიზმიც, როდის დაიძინებთ და მორჩებით წინ და უკან სირბილს თქვენ, რათა ბოლო-ბოლო დრო გამონახოს და ყველაფერი დააწყნაროს, დაალაგოს, გადააწყოს, გადმოაწყოს, გაასწოროს, აღადგინოს და ასე შემდეგ. ამ ყველაფერში შედის იმუნური სისტემაც, მისი დეპარტამენტებისა და ჯარისკაცების ფუნქციონირებაც. კვლევებით პირდაპირაა ნაჩვენები, რომ არასაკმარისი ძილის გამო ინფექციების რისკიც იზრდება და მათი გადატანაც უფრო უძნელდება ორგანიზმს. ზრდასრულ ადამიანს 7-8 საათი მაინც უნდა ეძინოს, თინეიჯერებს 9-10 საათი და რაც უფრო მცირდება ასაკი, მით მეტი ძილია საჭირო. და მაშინაც, რაიმე ინფექცია თუ უკვე შეგეყარათ - ასევე კარგი ძილია ძალიან მნიშვნელოვანი გამოჯანმრთელებისთვის - ანუ თქვენი წყნარად ყოფნა, რომ ორგანიზმმა თავის საქმეს მიხედოს.

სწორი კვებაო, ესეც ვთქვით. იგულისხმება რაც შეიძლება მეტი ხრამუნა და ფერადი ხილ-ბოსტენული. რაც მეტი იქნება თეფშზე, მით უკეთესი. როგორც ვთქვით, ძალიან რთული სისტემაა იმუნიტეტი და ძალიან ბევრ ნივთიერებას საჭიროებს კარგად ფუნქციონირებისთვის. თქვენი ვალია ეს ყველაფერი საკვებით მიაწოდოთ და რაც საჭიროა და რამდენიც საჭიროა, ჯანმრთელი ორგანიზმი თავად შეითვისებს, არ მოერიდება. ვიტამინების დამატება მაშინაა საჭირო, როცა ნაკლებობა გვაქვს, თორემ სხვა მხრივ, კვლევების მიხედვით არ დასტურდება, რომ რომელიმე ვიტამინით გაჭყეპვა აუცილებლად გააძლიერებს იმუნიტეტს (იგივე ლოგიკაა: ნამცხვარი კი ტკბილი უნდა იყოს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს რომ რაც ხელში მოგვხვდება ყველა შეკვრა შაქარი უნდა ჩავყაროთ ცომში. რაღაც გარკვეული რაოდენობაა საჭირო კარგი შედეგისთვის და არა „რაც მეტი უკეთესი“). მოკლედ ახრამუნეთ ფერადი ხილ-ბოსტნეული - აი ეს კი ნამდვილად რაც მეტი, მით უკეთესი, იმიტომ, რომ საკმარისს მაინც არავინ მივირთმევთ და ბოსტნეულის დოზას, არ მგონია ვინმემ გადააჭარბოს. და მართალია ოფიციალური კვლევები არ გვაქვს, მაგრამ თუ ბებიის ნასწავლი რამე „საიმუნიტეტო“ რეცეპტი გეგულებათ, ჩირს, თაფლს, თხილეულობას და სასარგებლო პროდუქტებს რომ შეიცავს ან ნიორსაც გადასარევად ახრამუნებთ კერძებში - კი ბატონო, მიირთვით, ნაწყენი ნამდვილად არ დაგირჩებათ ორგანიზმი, თუ ასარჩევად ექნება საქმე, რომელი ერთი კარგი ნივთიერება შეითვისოს და დაიხმაროს. 

მოწევა რომ ყველაფერთან ერთად იმუნიტეტს და ყველანაირ დამცავ სისტემას ასუსტებს ორგანიზმში, ეგ დარწმუნებული ვარ ყველამ ვიცით და თავს არავინ იტყუებს, რომ თამბაქოს ტოქსინების ეფექტს რამე საკვები დანამატები გაანეიტრალებს. ასე რომ, მაგაზე აღარ ვისაუბრებთ.

სადაც ძილი, იქაც სტრესი ვახსენოთ. სტრესი მხოლოდ რამე ფსიქოლოგიური და ფილოსოფიური ფენომენი თუ გგონიათ, ძალიან ცდებით. ეს ისეთივე ფიზიოლოგიური პროცესია, როგორც მაგალითად ინფექცია. და ჩვენს ჯინაზე პირდაპირ ურტყამს იმუნურ სისტემას. სტრესის მთავარი ჰორმონი რაცაა, კორტიზოლი, იმუნიტეტის პირველი მტერია - მისი ბიძაშვილი ნივთიერებები ჩვეულებრივ წამლებად გამოიყენება მედიცინაში, როცა პაციენტის იმუნური სისტემის დათრგუნვაა საჭირო ზოგი დაავადების დროს. შესაბამისად, რაც მეტია სტრესის დონე, მით დაბალია იმუნიტეტი. თქვენც დაკვირვებული იქნებით, ცხოვრებაში სტრესული პერიოდის დროს უფრო ადვილად ცივდები, უფრო რთულად მიმდინარეობს ინფექციები, ზუსტად მაშინ გამოყოფს თავს ტუჩზე ჰერპესი, სადღაც სხვაგან სოკო და ასე შემდეგ. იმიტომ, რომ იმუნიტეტი სუსტდება და ყველა გაიძვერა მიკროორგანიზმი მაშინ ბედავს გააქტიურებას. მოკლედ, სტრესი როგორმე და რამენაირად იმიტომ კი არ უნდა შევამციროთ, რომ კაი ხასიათზე ყოფნა კაია, არამედ იმიტომ, რომ იმუნიტეტი შევინარჩუნოთ. სტრესის შესამცირებლად სამსახურში რა უნდა ქნათ, მაგას ვერ გეტყვით, მაგრამ ორი რამ კი ვიცით კვლევებით: სტრესი და მისი ჰორმონების დონე მცირდება კარგი ძილით და ფიზიკური აქტივობით, განსაკუთრებით ბუნებაში. აქტივობაში 1 საათი სირბილი არ იგულისხმება მაინცდამაინც. თუ ამას ახერხებთ, გადასარევია, მაგრამ თუ ვერა - დღეში 30 წუთი ფეხით სიარულიც უკვე ძალიან კარგი საქმეა ორგანიზმისთვის. კარგია იმუნიტეტისთვის, გულისთვის, სისხლძარღებისთვის, სიმსუქნისა და დიაბეტის, წნევის და უამრავი დაავადების რისკის შემცირებისთვის. კვლევებმა აჩვენა, რომ სულ 30 წუთიანი დატვირთვა, სწრაფი ნაბიჯით სიარული მაგალითად, საკმაოდ კარგად ამცირებს სტრესის ჰორმონების დონეს. განსაკუთრებით ბუნებაში, პარკში მაგალითად. ესეც დავამატოთ სიას, რაც არ უნდა უცნაურად ჟღერდეს ერთი შეხედვით - მეტი პარკისა და მწვანე ზონების ქონა ქალაქებში, დასტრესილი და დაკავებული ადამიანებისთვის ხელ- და ფეხმისაწვდომ ადგილას. ოღონდ სილამაზისთვის კი არა, ზუსტადაც იმუნური სისტემისთვის.  

ავტორი: ნია ხაჭაპურიძე

წინა ნაწილში ვეცადეთ, რაც შეიძლება კარგად და მონდომებით გაგვემიჯნა ჩვეულებრივი გაციება და გრიპი ერთმანეთისგან - ორივე ვირუსულია, მაგრამ ერთი მსუბუქი და მეორე სერიოზული დაავადებაო, ვთქვით. და დაგპირდით, რომ თითოეულთან გამკლავების ან სულაც თავიდან აცილების გზებზე ვისაუბრებდით შემდეგ ჯერზე.

დავიწყოთ გრიპით:

ჩვეულებრივი გაციების ვირუსების საწინააღმდეგოდ წამლები არც არსებობს. მსუბუქი დაავადებაა, ორგანიზმი თავისით ერევა და მაქსიმუმ სიმპტომების შემსუბუქებით, სიცხის დაწევით ან ცხვირში ჩასაწვეთებლებით დავეხმაროთ თავს. გრიპისთვის კი, რადგანაც შედარებით საშიში ინფექციაა, არსებობს სპეციალური, ანტივირუსული მედიკამენტი. ოღონდ არა ანტიბიოტიკი. ვირუსულ დაავადებებს ანტიბიოტიკები არ შველის, რადგან ისინი მხოლოდ ბაქტერიების საწინააღმდეგო საშუალებებია. ბაქტერიები და ვირუსები კი ისევე განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, როგორც ადამიანები და ვირუსები. თქვენ თქვენივე გრიპის ვირუსს მაინცდამაინც არ ჰგავხართ ჰო? შესაბამისად, ვირუსული დაავადებისას ანტიბიოტიკის მიღება, აქაოდა ვირუსს მოკლავსო, ისეთივე გულუბრყვილობაა, როგორც - ბებიათქვენის წნევის წამლის დალევა გრიპისას - იქნება ვირუსს წნევა დაუგდოსო. ვირუსული დაავადებებისას ანტიბიოტიკებით თვითმკურნალობა (უფრო კი „ორგანიზმის გაჭყეპვა“ იქნებოდა სწორი ტერმინი) სრულიად დაუშვებელი და ძალიან გულუბრყვილო საქციელია, რომელიც მხოლოდ მოსალოდნელი გართულებების წისქვილზე ასხამს წყალს. როდის გრიპის საწინააღმდეგო ანტივირუსული მედიკამენტია საჭირო და როდის ანტიბიოტიკი, თანდართული ბაქტერიული ინფექციის სამკურნალოდ - ამის გასაგებად უნდა მივმართოთ ექიმს და შესაბამისი წამლის რეცეპტიც მისგან წამოვიღოთ.

• მედიკამენტოზური მკურნალობის გარდა, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია რომ მოერიდოთ ადამიანებთან კონტაქტს გამოჯანმრთელებამდე, რადგან დაავადების პერიოდში გრიპის ვირუსის ყველა მიმართულებით მფრქვეველ შადრევანად იქცევით.

• გახსოვდეთ, რომ გრიპის ქონისას განსაკუთრებით სახიფათო ხართ მოხუცების, ბავშვების, ორსულებისა და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებისთვის

• გადადება შესაძლებელია სიმპტომების გამოვლენამდე 1 დღით ადრე და გამოვლენიდან დაახლოებით 1 კვირის მანძილზე

• გრიპის გავრცელება თუ არ გინდათ, ყველაზე კარგი საშუალება ამის თავიდან ასარიდებლად ყველაზე მარტივია - ხშირად დაიბანეთ ხელები და გაანიავეთ სახლი. ვირუსი სწორედ საყოფაცხოვრებო საგნებით და ჰაერით გადადის. საგნებზე კი ჩვენი ხელებიდან ხვდება. ამის გამო, ასევე სჯობს, თუ დაცემინებისას ცხვირ-პირზე მკლავს, იდაყვის ფოსოს აიფარებთ და არა მტევანს. იმ ხელით მერე უამრავ საგანს და ადამიანს შეეხებით, იდაყვის ჩაღრმავებით კი - სავარაუდოდ არაფერს.

სწორედ იმიტომ, რომ გრიპი არის საშიში და ალბათ ყველას მისი თავიდან აცილება გვირჩევნია, ვიდრე ორკვირიანი ცუდად ყოფნა და იმ ანტივირუსული, საკმაოდ ძლიერი წამლების სმა - არსებობს აცრა. თუ დაფიქრდებით, ბევრი დაავადების აცრა ცხოვრებაში ერთხელ-ორჯერ კეთდება, ბავშვობაში მაგალითად და სულ ეგ არის. გრიპია მგონი ერთადერთი დაავადება, რომლის საწინააღდეგო აცრაც წელიწადში ერთხელ კეთდება. მიზეზი ისევ ამ ვირუსის ეშმაკობაშია - ყოველ წელს ახალ მუტაციებს განიცდის და ახალ-ახალი ნიღბებით იწყებს ტრიალს გარშემო. ჩვენს იმუნურ სისტემას საკმაოდ კარგი მეხსიერება აქვს - ადრე გადატანილი ზოგი ვირუსი კარგად ახსოვს და ორგანიზმში მეორედ გაჭაჭანების საშუალებას არ აძლევს ხოლმე. მაგრამ გრიპი რომ ახალი ნიღბით მიადგება, იმუნიტეტი ვერ ცნობს და სანამ ბრძოლას დაუწყებდეს, დაავადება ვითარდება. შემდეგ წელსაც იგივე მეორდება: დაბნეული იმუნიტეტი მისჩერებია ახალი ნიღბით მომდგარ გრიპის ვირუსს, თითქოს კი ეცნობა, მაგრამ თანაც თითქოს არა - საბოლოოდ, სანამ ანტივირუსული იმუნური ძალების მობილიზება მოესწრებოდეს, უკვე გაგანია გრიპი გვაქვს. ამიტომაც, გრიპის ვაქცინა ყოველ წელს თავიდან იქმნება: მეცნიერები წლის დასაწყისშივე ითვლიან პროგნოზს, რომელ ნიღბებს მოირგებს შემოდგომაზე გრიპი, ვირუსების სეზონი რომ გაიხსნება. შემდეგ, ზუსტად ამ ნიღბების მიხედვით იქმნება იმ წლის აცრა და იმუნურ სისტემას ვაგებინებთ, წელს ამ ნიღბებით მოგადგება გრიპი და იცოდე არ დაიბნე, ეგრევე ეცი და დაკბინეო. სანამ ვაქცინა თქვენს იმუნიტეტს უკითხავს ლექციას იმწლევანდელ გრიპზე, თქვენ ეს იცოდეთ:

• საქართველოში შემოდის გრიპის ორნაირი ვაქცინა: INFLUVAC (ჰოლანდია) და VAXIGRIP (საფრანგეთი)

• ვაქცინაციიდან სადღაც 2-3 კვირა უნდა გავიდეს, იმუნიტეტი რომ ჩამოყალიბდეს. შესაბამისად, აცრის გაკეთება რეკომენდირებულია ოქტომბერში/ნოემბრის დასაწყისში, რათა აცივების, გაცივების და გრიპის სეზონს მომზადებული დახვდეთ.

• იმუნიტეტის გამომუშავებამდე დაცული არ ხართ და გრიპი მაინც შეიძლება გადაგედოთ.

• როგორც ვთქვით, გრიპის ვაქცინა იცავს გრიპის ვირუსის იმ ტიპებისგან („ნიღბები“ რომ ვუწოდეთ), რომლებიც იმ წელს ყველაზე აქტიურები იქნებიან. ჩვეულებრივი გაციების ვირუსები კი სულ სხვა ხალხია, როგორც უკვე იცით, შესაბამისად, გრიპის აცრა მათგან ვერ დაგიცავთ (უბრალო გაციების საწინააღმდეგოდ საკუთარი იმუნიტეტი და ხელების ხშირი დაბანა საკმარისია)

• აცრის გაკეთება შეუძლია ყველას, მაგრამ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ადამიანებისთვის, ვისთვისაც გრიპი უფრო საშიშია გართულებების დიდი რისკის გამო -მოხუცების, ბავშვების, ორსულებისა და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებისთვის

• გრიპის აცრა კეთდება ბავშვებში 6 თვის ასაკიდან.

• ვაქცინა მზადდება კვერცხის ცილაზე, შესაბამისად, აცრამდე აუცილებლად უთხარით ექიმს, თუ კვერცხზე ალერგიული ხართ. უთხარით ისიც, ზოგადად თუ ხართ ალერგიული. ამ შემთხვევაში ინდივიდუალურად წყდება, აცრის გაკეთება უფრო დიდი რისკია თუ გრიპის გადატანა.

• გრიპის აცრა არ კეთდება მწვავე დაავადების ან ცხელების ქონის შემთხვევაში. ამ დროს საჭიროა მოცდა და გამოჯანმრთელება ვაქცინაციის შემდეგ.

• გრიპის ვაქცინა გრიპს ვერ გამოიწვევს - მასში მხოლოდ ვირუსის „ნიღბის“ ნაწილებია წარმოდგენილი, იმუნიტეტისთვის გასაცნობად. მთლიანი ვირუსი შიგ არ არის.

• გრიპის ვაქცინის გვერდითი ეფექტი შეიძლება იყოს ალერგია, იმ შემთხვევაში თუ ალერგიული ხართ მასში შემავალ რომელიმე ნივთიერებაზე (თუ ალერგიული არ ხართ, რა თქმა უნდა, არც არაფერი გამოვლინდება)

• შედარებით ხშირი გვერდითი ეფექტებია: ინექციის ადგილის ტკივილი, სიწითლე, შესიება და ასე შემდეგ. ასევე, გაციებისმაგვარი სიმპტომები: სისუსტე, თავის ტკივილი, კუნთების ტკივილი, ცხელებაც კი. თუმცა, ეს რა თქმა უნდა არ არის გრიპი, არ არის საშიში და მალევე გაივლის. ეს გვერდითი ეფექტები ვლინდება აცრიდან დაახლოებით 3 დღის მანძილზე და როგორც წესი, 1-2 დღეში თავისით, მკურნალობის გარეშე ქრება.

მოკლედ, იფიქრა, იძია, იკვლია მეცნიერებამ რა ვუყოთ ვირუსების სეზონსო და საბოლოო ჯამში ეს მოიფიქრა: მამაპაპურად, ხელების ხშირი დაბანა საპნით (თურმე ეს უფრო მნიშვნელოვანი და ეფექტურია, ვიდრე ანტისეპტიკური ხსნარით დამუშავება); მამაპაპურად, სახლის ხშირი განიავება, რომ ჰაერი ვირუსებისგან გაიწმინდოს; მამაპაპურად, გრიპის სეზონზე საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილების მორიდება; და თანამედროვე მეცნიერულად - გრიპის საწინააღმდეგო აცრა საკუთარი თავის და კიდევ უფრო თქვენი ახლობლების - ბავშვების, მოხუცების, ორსულების და ქრონიკული დაავადებების მქონეების დასაცავად.

ავტორი: ნია ხაჭაპურიძე

წყვდიადი, რომელშიც მზის სხივიც კი ვერ აღწევს - ამგვარი გარემოა გამეფებული პლანეტის ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა და ბნელი ადგილას, კენტუკის შტატში მდებარე მამოტის გამოქვაბულში. სწორედ აქეთკენ ჰქონდათ აღებული გეზი ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორს, ნათანიელ კლეიტანსა და მის მკვლევარ-ასისტენტს ბრუს რიჩარდსონს. 6 კვირის სამყოფი წყლით, საკვებით და კვლევისთვის აუცილებელი ინვენტარით დატვირთული ორი მეცნიერი 1938 წელს მამოტის გამოქვაბულში შევიდა, რათა უკუნ სიბნელეში ნათელი მოეფინათ გამოცანისთვის, რომელიც მათ თითქმის 200 წლის წინ მოღვაწე ფრანგმა გეოფიზიკოსმა, ჟან-ჟაკ დე ორტუს დე მეირანმა დაუტოვათ.

საავადმყოფოს მაღალფეხიანი საწოლები კლეიტანმა და რიჩარდსონმა წყლით სავსე რკინის ყუთებში მოათავსეს, რათა გამოქვაბულის მარადიულ უკუნში მობინადრე არსებებს მათთან ერთად ძილის საშუალება წართმეოდათ. მათი კვლევითი ინვენტარის მთავარი ინსტრუმენტი თერმომეტრი გახლდათ - მეცნიერებს თავიანთი სხეულის ტემპერატურა რეგულარულად უნდა ეკონტროლებინათ, რაც შემდგომში მათი კვლევის ობიექტურ საზომად გამოდგებოდა. ჯერ კიდევ მაშინ ექიმებისთვის ცნობილი იყო, რომ დღე-ღამის განმავლობაში ჯანმრთელი სხეულის ტემპერატურა იცვლებოდა - დღისით იგი უფორ მაღალი იყო, ვიდრე ღამით, თუმცა ამის მიზეზი მათთვის უცნობი გახლდათ.

საკუთარ ექსპერიმენტში გაცილებით ნაკლებად რადიკალური გახლდათ ჟან-ჟაკ დე ორტუს დე მეირანი. 1729 წელს იგი ჰელიოტროპულ მცენარეებს იკვლევდა - ეს უკანასკნელნი მზის ტრაექტორიას აყოლებენ საკუთარ სხეულს. პირველი რაც თავში გაგიელვებთ მზესუმზირაა და არც შეცდებით- მზესუმზირა ჭეშმარიტად ჰელიოტროპული მცენარეა.

ფრანგი მკვლევარი განსაკუთრებით დაინტერესებული ერთი ძალზე გამორჩეული მცენარით გახლდათ- Mimosa pudica ანუ მორცხვი მიმოზა. ეს უკანასნელი დღის განმავლობაში მზის ტრაექტორიას გასდევდა, მაგრამ დაღამებისთანავე, მისი ფოთლები იკეცებოდა. შედარებისთვის შეგიძლიათ ყაყაჩო წარმოიდგინოთ, რომლის ყვავილიც მსგავსი რითმულობით იშლება და იხურება. მცენარის სასიცოცხლო ციკლი მისი ფოთლების რიტუალური გაშლა-დაკეცვით მიმდინარეობდა, რამაც დე მეირანს ლოგიკური კითხვა გაუჩინა: როგორ არჩევს მცენარე ერთმანეთისგან დღეს და ღამეს?

მანამდე მეცნიერებს მიაჩნდათ, რომ ჰელიოტროპულ მცენარეთა ამგვარ უცნაურ ქცევაში დამნაშავე მზე გახლდათ. სწორედ მისი სხივები აიძულებდა ამ უცნაურ მცენარეებს მსგავსი ძილ-ღვიძილის რითმში ცხოვრებას, თუმცა ფრანგი მეცნიერი რამდენადმე განსხვავებული შეხედულების გახლდათ.

საკუთარ ექსპერიმენტში მან მორცხვი მიმოზა სრულიად ბნელ ყუთში 24 საათით მოათავსა. თუ ყველაფერი მართლაც მზის სხივებზე იქნებოდა დამოკიდებული, მაშინ მცენარის ფოთლები საერთოდ არ უნდა გაშლილიყო. ჭკვიანურად დაგეგმილმა კვლევამ გამოავლინა, რომ დღის განმავლობაში მორცხვი მიმოზა თავის ფოთლებს მაინც შლიდა, იმის მიუხედავად, რომ მას მზის სხივი ბნელ ყუთში ვერ სწვდებოდა. მცენარემ თითქოს შინაგანად იცოდა, როდის იყო დღე და როდის ღამე. დე მეირანის ექპერიმენტმა ნათლად აჩვენა, რომ ამ კონკრეტულ მცენარეს დროის მზისგან დამოუკიდებელი აღქმა გააჩნდა და იგი თავისივე შინაგად რითმს მისდევდა.

სწორედ ამ მოსაზრების დამტკიცებას ცდილობდნენ კენტუკის ბნელ მღვიმეში შესული ამერიკელი მეცნიერები მედიცინის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური ექსპერიმენტის საშუალებით, რომელიც 32 დღე გაგრძელდა. კლეიტონისა და რიჩარდსონის თავზეხელაღებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანებსაც მზისგან დამოუკიდებელი ძილ-ღვიძილის შინაგანი რითმი აქვთ და იგი რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ზუსტად 24 საათიანი არ არის. სწორედ ეს გახლავთ ადამიანის ბიოლოგიური საათის მიერ ნაკარნახევი მიახლოებითი ანუ ცირკადული რითმი, რომლის საშუალო ხანგრძლივობაც 24 საათსა და 15 წუთს შეადგენს.

ჩვენი ცირკადული რითმი მზის სხივებზე არ არის დამოკიდებული, თუმცა იგი ერთგვარად საათის გამსწორებელს ჰგავს, რომელიც ცდილობს ჩვენი მუდმივად არეული შინაგანი რითმი „სწორად მომართოს“. ამ რთულ საქმეში მხოლოდ გარე განათება არ მონაწილეობს - კვება, ვარჯიში, სხეულის ტემპერატურის დღე-ღამური ცვლილება და რეგულარული სოციალური აქტივობა ჩვენი ცირკადული რითმის სინქორინიზატორი, ანუ ცაიტგებერია (გერმ. Zeitgeber - დროის მიმცემი ანუ სინქონიზატორი).

ჩვენი ბიოლოგიური საათი ღრმად, ტვინის ცენტრშია მოთავსებული და მას სუპრაქიაზმურ ბირთვს უწოდებენ. რთული ანატომიური სახელი სინამდვილეში ტოპოგრაფიული აღმნიშვნელია - თვალებიდან ტვინისკენ მიმართული ოპტიკური ნერვები ტვინის შუა ნაწილში გადაჯვარედინდება (ქიაზმა) და სწორედ მის თავზე (სუპრა) მდებარეობს ჩვენი მუდმივად მოწიკწიკე ბიოლოგიური საათი. ასეთი უნიკალური ანატომიური მდებარეობის დამსახურებით ჩვენს ბიოლოგიურ საათს ოპტიკურ ნერვებში გამავალი სინათლის რაოდენობის შესახებ ინფორმაცია უწყვეტ რეჟიმში მიეწოდება.

ადამიანის ორგანიზმისთვის ამგვარად მნიშვნელოვანი სტრუქტურა რეალურად ზომაში ძალზე პატარაა და იგი სულ რაღაც 20 000 ნეირონის სახით არის წარმოდგენილი, მაშინ როდესაც ადამიანის ტვინში საშუალოდ 100 მილიარდი ნეირონია. უჯრედთა ეს მცირე გროვა მთელს ორგანიზმში მიმდინარე ურთულესი პროცესების დირიჟორი გახლავთ და სწორედ ის წყვეტს ჩვენთვის ძალზე მნიშვნელოვან საკითხს: როდის უნდა დავიძინოთ და როდის უნდა გავიღვიძოთ.

სუპრაქიაზმური ბირთვი ტვინსა და სხეულს დღისა თუ ღამის შესახებ ინფორმაციას ჰორმონ მელატონინის დახმარებით აწვდის. ამ უკანასკნელს „წყვდიადის ჰორმონსაც“ ეძახიან, რადგანაც იგი ორგანიზმში ღამით გამოიყოფა. შებინდებიდან მოყოლებული, თავის ტვინში ლოკალიზებული გირჩისებრი ჯირკვლიდან ანუ ეპიფიზიდან მელატონინის გამოყოფა იწყება. ამ უკანასკნელს ერთადერთი დანიშნულება აქვს- იგი ორგანიზმს მიუთითებს: ბნელა! ბნელა!

ხშირად შეცდომით მიაჩნიათ, რომ მელატონინი უშუალოდ ძილის გამომწვევია, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. იგი სინამდვილეში ორგანიზმს მხოლოდ ძილისკენ მიუთითებს, მაგრამ მის წამოწყებაში რაიმე როლი არ მიუძღვის. ამ პროცესის უკეთ გასაგებად მარტივი ანალოგია დაგეხმარებათ: თუ ძილს ავტორბოლას შევადარებთ, მელატონინი რბოლის დაწყების მანიშნებელი შუქნიშანია. რა თქმა უნდა, უშუალოდ შუქნიშანი რბოლაში არ მონაწილეობს.

ორგანიზმში მელატონინი ყველაზე დიდი რაოდენობით დაახლოებით ღამის 4 საათისთვის არის, რის შემდგომაც იგი კლებას იწყებს და უკვე გამთენიისას, როდესაც მზე ამოსვლას იწყებს, ეპიფიზი მელატონინის გამოყოფას წყვეტს, რაც ორგანიზმისთვის იმის მანიშნებელია, რომ ძილისთვის რბოლა ფინიშს უახლოვდება - ორგანიზმი გაღვიძების პროცესს იწყებს.

ადამიანის ბიოლოგიური საათის მოწყობა მარტივ ევოლუციურ მინიშნებას გვაძლევს - ჩვენ დღის არსებები ვართ და ეს საუკუნეების მანძილზე უცვლელად ასე იყო. ჩვენი წინაპრები საღამოებს ცეცხლის ანუ ხელოვნური განათების ირგვლივ ატარებდენენ. მწუხრის ამ პერიოდს ისინი სოციალური კავშირების განსამტკიცებლად იყენებდნენ - ერთმანეთს ზღაპრებს უყვებოდნენ, მღეროდნენ ან ცეცხლის ალზე ცეკვავდნენ. ამგვარი ლიმიტირებული შესაძლებლობების გამო ჩვენი წინაპრები ჩვენთან შედარებით ადრიანად იძინებდნენ და გამთენიისას იღვიძებდნენ.

პერლ-სტრიტის 255-257 ნომერი ნიუ-იორკში, ქვემო მანჰეტენზე მდებარეობს, ბრუკლინის ხიდიდან არც ისე მოშორებით. შესაძლოა ეს მისამართი ახლა არაფერს გეუბნებათ, მაგრამ დროის რაღაც მონაკვეთში იგი კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილი გახლდათ. ამ მისამართიდან ადამიანთა მოდგმა თავისი განვითარების სრულიად ახალ საფეხურზე გადავიდა და აქედან იწყება ლეგენდა ქალაქზე, რომელსაც არასდროს სძინავს - 1882 წლის 4 სექტემბერს თომას ალვა ედისონის კომპანიამ პერლ-სტრიტის 255-257-ში პირველი ელექტროსადგური გახსნა და ქალაქის მაცხოვრებელთა ელექტრიფიკაცია დაიწყო.

ამ სტატიის წასაკითხად თუ შემოხვედით, სავარაუდოდ, ორ კითხვაზე გაინტერესებთ პასუხი: ერთი - სიმსივნის წამალზე რას შვებიან, მართლა გამოიგონეს და მალავენ თუ რა ხდება ამდენი ხანი? მეორე - რა შეგვიძლია გავაკეთოთ, რომ თავიდან ავიცილოთ ეს დაავადება? თუ უნდა ვისხდეთ ასე და უბრალოდ ვიმედოვნოთ, რომ გაგვიმართლებს და აგვცდება?

ჰოდა მოდით, პირდაპირ, მიკიბვ-მოკიბვისა და ანტიკურ რომში გავრცელებულ სიმსივნეებზე შესავლის გარეშე ვუპასუხოთ.

გამოიგონეს სიმსივნის წამალი ბოლო-ბოლო და გვიმალავენ? რას შვრება ეს მეცნიერება და მედიცინა ამდენ ხანს?

პირველ რიგში ერთი რამე უნდა დავაზუსტოთ, სიმსივნეზე როცა ვსაუბრობთ. სიმსივნე ერთი დაავადება არ არის. მისი ასზე მეტი სხვადასხვა სახე არსებობს და ზოგჯერ ცა და მიწასავით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. შესაბამისად, ერთ და უნიკალურ სიმსივნის წამალს ვერავინ ვერასდროს გამოიგონებს. მეცნიერებასა და მედიცინაში ამის ამბიცია არავის აქვს. პირიქით, აღმოჩნდა, რომ საპირისპირო სტრატეგიით უნდა ვეძებოთ გამოსავალი. ყველა სიმსივნისთვის ერთი უნივერსალური მკურნალობა შეიქმნას კი არა, თურმე კონკრეტული პაციენტის კონკრეტულ სიმსივნეზე და კონკრეტულ სახეზე მორგებული, ზუსტად დამიზნებული თერაპია გვჭირდება მეტი ეფექტურობისთვის და უსაფრთხოებისთვის. ასე რომ, ნუ ენდობით სტატიებს, რომლებიც გვაუწყებენ, რომ ბრიტანელმა მეცნიერებმა სუუულ ყველა სიმსივნის წამალი შექმნეს ერთი ხელის მოსმით. მაგას დღეს ჭკუათმყოფელი არავინ ცდილობს. პირიქით, უწვრილეს დეტალებში სწავლობენ სიმსივნეებს და ცდილობენ, კონკრეტული სუსტი წერტილი უპოვონ თითოეულს და იქ დაარტყან, თანაც ისე, რომ ახალი თერაპიები პაციენტებისთვის ბევრად უსაფრთხო და ადვილად ასატანი იყოს, ვიდრე მაგალითად ქიმიოთერაპია.

პროგრესი არის?

კი, თანაც საკმაოდ დიდი. უკვე არსებობს სიმსივნის სახეები, რომლებზეც  შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იკურნება:

• ბავშვთა ლეიკემია
• მკერდის კიბო
• ფარისებრი ჯირკვლის ზოგი სიმსივნე და სხვებიც.

არის რა თქმა უნდა ისეთებიც, რომელთან ბრძოლაშიც ჯერჯერობით დიდი წარმატებები არ გვაქვს, მაგრამ ეგეც იქნება. მეცნიერებს იდეები და ფანტაზია არ ელევათ ახლებური ხრიკების მოფიქრებაში - მთავარია საკმარისად უსაფრთხო და ეფექტური აღმოჩნდეს ხოლმე ეს მეთოდები საბოლოოდ, რათა პაციენტებში გამოყენება შეიძლებოდეს. ასეთი წარმატებული მიგნება იყო, მაგალითად, იმუნოთერაპია. თურმე ჩვენს იმუნიტეტს მარტო ბაქტერიებთან გამკლავება კი არ ევალება, სიმსივნური უჯრედების დახოცვაშიც ძალიან ყოჩაღია - იმუნიტეტის გაფაციცებული ზედამხედველობა რომ არა, ყოველდღე ახალი სიმსივნე უნდა გვემართებოდეს თითოეულ ჩვენგანს. ამ ცოდნით შეიარაღებულმა მეცნიერებმა ბევრი იძიეს, იჩხრიკეს და საბოლოოდ მოიგონეს მეთოდები, თუ როგორ დავგეშოთ პაციენტის იმუნიტეტი უკვე არსებული სიმსივნის წინააღმდეგ და „ძვლებიანად შევაჭმევინოთ“ გადაგვარებული უჯრედები. კიდევ ერთხელ - სიმსივნეს როცა ვამბობთ, კონკრეტულ დაავადებებს ვგულისხმობთ და არა ყველას. ზოგი სიმსივნის შემთხვევაში მეცნიერები ამ ჩხრეკა-ძიებისას ავთვისებიანი უჯრედებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან მოლეკულებს წააწყდნენ.

კარგი სამიზნეა, არა? ჰოდა სწორედ ასე მუშაობს ე.წ. ტარგეტული ანუ მიზნობრივი თერაპიები - მაგალითად მკერდის კიბოს დროს - თუ დადგინდა, რომ პაციენტის სიმსივნეს ის კონკრეტული მოლეკულა „ემნიშვნელოვნება“, ექიმები მას ამოიღებენ მიზანში მანამ, სანამ ის მოლეკულაც არ გაქრება და სიმსივნეც ზედ არ მიჰყვება.

მოკლედ, არა, ყველანაირი სიმსივნის წამალი ჯერ არ გამოგონილა.

კონკრეტულ სიმსივნეებზე წინსვლა და ახალი მეთოდები - კი ბატონო, გვაქვს და მუდმივად ემატება. არა, არც არავინ მალავს კარადის თაროზე - პირიქით, დასწრებაზე არიან ფარმაცევტული კომპანიები, პირველი ვინ მოიგონებს რაიმე ახალ, უსაფრთხო და ეფექტურ წამალს, უზარმაზარ შემოსავალს რომ მოუტანს მწარმოებელს. ხალხის განკურნვა არ უნდათ, იმიტომ რომ მერე ყველა ჯანმრთელი იქნება და წამალს ვიღა იყიდის? არც ეგრეა საქმე. ამდენი კვლევა-ძიებისას ისიც დადგინდა, რომ თურმე სიმსივნე სიბერის დაავადებაა. შუა საუკუნეებში ადამიანები რომელიმე ინფექციით 30 წლის ასაკში იხოცებოდნენ, დაბერებას და სიმსივნემდე მისვლას ვერავინ ასწრებდა. დღეს პირიქითაა საქმე - რაც მეტად ვითარდება მედიცინა, მით უფრო დიდხანს ცოცხლობენ ადამიანები და სიბერის დაავადება სიმსივნეც უფრო ხშირად იჩენს თავს.

ანუ რა ვქნათ, თან დაბერება ვინატროთ და თან იმის გვეშინოდეს, თუ დავბერდი სიმსივნეც დამემართებაო? არა, რა თქმა უნდა. მეცნიერებმა და ექიმებმა უკვე მოიგონეს რამდენიმე საშუალება ყველაზე გავრცელებული სიმსივნეების თავიდან ასაცილებლად. თან ისეთი, სანამ სიბერეში შეაბიჯებდეთ, მანამდეც რომ შეგიძლიათ მიხედოთ ამ ამბავს და დაიწყოთ სამომავლოდ ზრუნვა. ზოგი მათგანი შეგიძლიათ ხვალვე და ზეგვე, სულაც უფასოდ შეასრულოთ, თქვენი ასაკის მიხედვით. ოღონდ ამაზე შემდეგ სტატიაში მოგიყვებით.

ავტორი: ნია ხაჭაპურიძე

ბოლო დღეებში კორონავირუსზე სტატიების რიცხვმა ალბათ დაინფიცირებული ადამიანების რაოდენობას გადააჭარბა, უცხოეთშიც და საქართველოშიც.

ერთ-ერთ სტატიაში ჟურნალისტი ჯიქურ ეკითხება ეპიდემიოლოგს, რა ვქნათ ხალხმა, ჩავცვივდეთ პანიკაშიო? პასუხი იმდენად მომეწონა, თქვენც უნდა გითხრათ: ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, დაავადებათა კონტროლის ცენტრები და მთავრობები მობილიზებულად უნდა მუშაობდნენ, რათა საჭირო ინფორმაციით და სამედიცინო დახმარებით უზრუნველჰყონ მოსახლეობა, ყველა სხვამ კი - უბრალოდ ისუნთქეთ და ხელები დაიბანეთო. ჰოდა რადგანაც ასეთი „უცნობი, სასიკვდილო ვირუსების“ წინააღმდეგ ყველაზე კარგი თავდაცვა პანიკა კი არა ინფორმაციის ქონა და მართლაც ხელების დაბანაა ხოლმე, დღეს იმაზე ვისაუბროთ, თუ რა არის ეს “კორონავირუსი ვირუსი“ და რამდენად უცნობი და სასიკვდილოა სინამდვილეში.  

• აქამდე არ არსებობდა და ახლა გაჩნდა? საიდან გაჩნდა?

ზოგადად კორონავირუსები აქამდეც არსებობდნენ, აწიც იარსებებენ და ვირუსოლოგიის წიგნებში საკმაო თავიც აქვთ დათმობილი - მათში ახალი და გაუგონარი არაფერია. ეს ვირუსების დიდი ოჯახია და ბევრი წევრი ჰყავს - მსოფლიოს ალბათ ყველა ქვეყანაში გავრცელებული, ადამიანებსაც რომ აინფიცირებენ და ცხოველებსაც. ადამიანების უმრავლესობა ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გადაიტანს კორონავირუსულ „გაციებას“, კი, ზუსტად იმას, გაციებას რასაც ვეძახით. თუმცა, არსებობს ამ ვირუსის ისეთი ტიპებიც, რომლებიც ბევრად მძიმე სიმპტომებსაც იწვევენ. კიდევ უფრო დიდი პრობლემა ჩნდება მაშინ, როცა ადამიანისა და ცხოველის ვირუსები ეჯვარება ერთმანეთს და სრულიად ახალი, უცხო შტამი წარმოიქმნება. იგი უფრო ადვილად ვრცელდება და მძიმედაც მიმდინარეობს. ასეთი „შეჯვარებები“ და შემდეგ მოსახლეობაში იოლად გავრცელება გრიპის ვირუსსაც ახასიათებს ხოლმე - ქათმის გრიპი და ღორის გრიპი სწორედ ამის მაგალითია. არც კორონავირუსისთვისაა ასეთი საქციელი ახალი.  დღემდე სულ მცირე ორჯერ იყო ასეთი შემთხვევა - 2003 წელს, ჩინეთში წარმოიქმნა და გავრცელდა ახლებური, ნაჯვარი კორონავირუსი. შემდეგ კი 2012 წელს  ახლო აღმოსავლეთში და დაავადებას გრიპთან მსგავსების გამო „აქლემის გრიპი“ დაარქვეს.  მოკლედ: რეალურად არც კორონავირუსია უცნობი ფენომენი და არც ვირუსის ადამიან-ცხოველური ნაჯვარი, ახალი ტიპები. ასეთი რამ პერიოდულად ხდება და ამის მომსწრე ყველა ვართ.

• არ ვიცით რას იწვევს? არ ვიცით როგორ ვრცელდება? არ ვიცით რა უნდა ვქნათ?

კორონავირუსის ეს ახალი ტიპი გრიპი-გაციების სიმპტომებს იწვევს, ოღონდ უფრო მძიმედ მიმდინარეს. ყველაზე ხშირად ვლინდება ხველა, ცხელება და სუნთქვის უკმარისობა. ყველაზე ხშირი და საშიში გართულება ფილტვების ანთებაა ხოლმე, რაც ზოგჯერ სიკვდილის მიზეზიც შეიძლება გახდეს. როგორც გრიპის შემთხვევაში ვამბობთ, აქაც ასეა - ახალგაზრდა და ჯანმრთელი ადამიანებისთვის რისკი ნაკლებია. კორონავირუსიც, ისევე როგორც გრიპი და სხვა ინფექციები, უფრო საშიშია ქრონიკული დაავადებების, შიდსის, სიმსივნის მქონე პირებისთვის, მოხუცების, ორსულებისა და ბავშვებისთვის. დღეისთვის კორონავირუსით გარდაცვლილთა საშუალო ასაკი 75 წელია და მათ უმრავლესობას რამე სხვა, მძიმე დაავადებაც ჰქონდა.

ვირუსი ვრცელდება ჰაერ-წვეთოვანი გზით, ისევე როგორც გრიპი და გაციება - ინფიცირებული ადამიანის მიერ გამოყოფილი, ვირუსის შემცველი წვეთებით. შესაბამისად, ამ დაავადების თავიდან აცილების წესებიც იგივეა, რაც მაგალითად გრიპისთვის:

• საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილების და სხვისი ნასუნთქ-ნაცემინები ჰაერის მორიდება
• სახლის ხშირად განიავება და სველი წესით დალაგება
• ხელების ხშირად დაბანა საპნითა და წყლით - ქარაქუცით არა, მინიმუმ 20 წამი უნდა გასაპნვას
• საზოგადოებრივ ადგილებში ნივთებზე შეხების შემდეგ ხელების ააარრ მიტანა ცხვირთან, პირთან და თვალებთან
• დაცემინებისას და დახველებისას ცხვირ-პირზე იდაყვის აფარება

ეს ვირუსი დაავადებულ ადამიანთან ახლო კონტაქტის შემდეგ 2-დან 14 დღემდე პერიოდში ვლინდება. სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში, პირველ რიგში უნდა მოვერიდოთ სამსახურ-უნივერსიტეტში გმირულად სიარულს და დავრჩეთ სახლში, რათა სხვებს არ გადავდოთ და მდგომარეობა არ დავიმძიმოთ. მეორე რიგში კი - მივმართოთ ექიმს, დროულად მაგრამ ზედმეტი პანიკის გარეშე - ამ სეზონზე იგივე სიმპტომები შეიძლება არა ახალი ჩინური კორნავირუსის, არამედ ძალიანაც ძველი გრიპის ვირუსისგან გვქონდეს. ვაქცინა და სპეციფიკური, კონკრეტული მედიკამენტი ამ ვირუსის წინააღმდეგ ჯერჯერობით არ არსებობს. თუ ეს გაპანიკებთ და უკონტროლო ეპიდემიის შიშს გიქმნით, რაას ჰქვია მკურნალობა არ გვაქვსო - შეგახსენებთ, რომ მკურნალობა არც 2003 წელს გვქონია ახლადწარმოქმნილი კორონავირუსის წინააღმდეგ და არც 2012-ში, მაგრამ სულ ათასამდე ადამიანი დაიღუპა მსოფლიოში. ზუსტად როგორია ეს ახალი კორონავირუსი და რა მასშტაბებს შეიძლება მიაღწიოს - ეს დროთა განმავლობაში გამოჩნდება. მაგრამ ისიც გაიხსენეთ, რომ 2003 წლის ვირუსზე საერთოდ ახალ პანდემიას წინასწარმეტყველებდნენ, მაგრამ 2004 წლის მერე ეგ ვირუსი აღარავის უნახავს თვალით. კარგი ამბავია ისიც, რომ ექსპერტების თქმით, ეს ახალი ვირუსი 2003 წლისაზე უფრო იოლად გადასატანი ჩანს - ჯერ სულ ახლა დაიწყო მისი შესწავლა და დაკვირვება, მაგრამ პირველი შთაბეჭდილება ასეთია.

მოკლედ, სანამ მეტი გვეცოდინება, წინა მსგავსი „ახალი, უცხო, სასიკვდილო ვირუსის“ შემთხვევების გამოცდილებით შეგვიძლია ვისწავლოთ ჭკუა. ასეთ დროს ყველას თავისი წილი პასუხისმგებლობა აქვს: ჯანდაცვის ორგანიზაციებს, ექიმებსა და მეცნიერებს - ვირუსის, დაავადების მიმდინარეობის შესწავლისა და სამკურნალო საშუალებების გამოგონების; მთავრობებს - მოსახლეობის ინფორმირებისა და დაცვის, საერთაშორისო რეკომენდაციებიდან გამომდინარე. თუ არცერთს არ განეკუთვნებით - მაშინ თქვენი წვლილი იქნება ნაკლები პანიკა, მეტი ინფორმირებულობა და მეტი პირადი ჰიგიენა. ხელების დაბანა, ცხვირ-პირთან არ მიტანა და იდაყვში დაცემინება კი ყველაზე მარტივად და უმნიშვნელოდ ჟღერს სხვებთან შედარებით, მაგრამ საბოლოოდ ყველაზე აუცილებელი მაინც ეგაა ხოლმე ვირუსის გავრცელებისთვის ხელის შეშლაში.

ავტორი: ნია ხაჭაპურიძე

გრიპი თუ გაციება?

გაციებული ვარ, გრიპი მაქვსო, რამდენჯერ გითქვამს? მეც, უამრავჯერ. არადა, რამდენჯერაც ვიტყვი, იმდენჯერ მახსენდება, რომ სამედიცინო თვალით თუ შევხედავთ, სრულ სისულელეს ვამბობ. გრიპი და გაციება ორი სრულიად სხვადასხვა დაავადებაა. არადა, ამ ორ ტერმინს ყველა სინონიმებად ვიყენებთ. ჰო, საერთოც ბევრი აქვთ, მაგრამ რა ვქნა, სხვადასხვა დაავადებაა.

გრიპიც ვირუსია და გაციებაც?

Friends

ორივე ვირუსული დაავადებაა. გრიპს გრიპის ვირუსი იწვევს, გაციებას კი, მგონი, ყველა მოცლილი ვირუსი, რომელსაც არ „ეზარება“. სადღაც 200 სხვადასხვა „გამციებელი“ ვირუსია დათვლილი. ყველაზე ხშირი და მსუბუქი რინოვირუსია (თავსართი რინო ცხვირს აღნიშნავს და ალბათ ის იგულისხმება, რომ გაციებას ხშირი წმენდისგან გაწითლებული ცხვირი ახასიათებს).

და ამ რომელიმე ვირუსის ორგანიზმში მოხვედრის გარეშე ვერ „გაცივდები“, სულ რომ გაიყინო. იმიტომ რომ გაციება კი ტემპერატურული სიტყვაა, მაგრამ - კიდევ ერთხელ - ვირუსული დაავადებაა.

მოკლედ, გრიპიც ვირუსულია და გადამდებია. გაციებაც ვირუსულია და გადამდებია.

გაციება მსუბუქი დაავადებაა

the Big Bang Theory

შეიძლება:

• გასრუტუნებს
• ერთჯერადი ცხვირსახოცების ცვლას ვერ აუდიხარ
• დაბალი სიცხეც გაქვს
• ძვლებში გამტვრევს
• აღარც ცხოვრების ხალისი გაქვს

მაგრამ გაციება მაინც მსუბუქი დაავადებაა. რამდენიმე დღეში ნებისმიერ ჯანმრთელ ორგანიზმში იმუნური სისტემა თავისით მოაგვარებს ამ ამბავს და შემოპარულ რინოვირუსს მოერევა. შესაბამისად, არ არსებობს არანაირი წამალი ან აცრა ამ ვირუსის წინააღმდეგ. მგონი, არც არავის უცდია გამოგონება. ან რა აზრი აქვს: ჩვეულებრივი გაციებისას, სანამ ექიმამდე მისვლას მოიფიქრებ, რომ წამალი გამოგიწეროს, სანამ ჩაეწერები, სანამ მიხვალ, სანამ დალევ და სანამ მოქმედებას დაიწყებს, მანამდე უკვე თავად ორგანიზმი მიხედავს გაციების ვირუსს და უკვე გამოჯანმრთელების გზაზე იქნები.

ერთადერთი წამალი შენი იმუნიტეტია და ორად ორი რამ, რაც შეგიძლია გააკეთო:

• მიიღო ბევრი სითხე
• დაისვენო და კარგად გამოიძინო.

საჭიროების შემთხვევაში არსებობს სიმპტომების შესამსუბუქებელი წამლებიც - ცხვირში ჩასაწვეთებელი იქნება ეს თუ გაციების საწინააღმდეგო ჩაი. თუმცა, ისიც გახსოვდეს, რომ ხშირად ეს სხვადასხვანაირი ჩაი ტკივილგამაყუჩებელს/სიცხის დამწევს - პარაცეტამოლს შეიცავს და მისი დღიური დოზის გადაჭარბება საშიშიცაა. შესაბამისად, აქაოდა ჩაიაო, მთლად ჟოლოს ჩაის მაგივრად ნუ დალევ ყველა გავლა-გამოვლაზე.

გრიპი საშიში დაავადებაა

Friends

გაციებისგან განსხვავებით, გრიპი საკმაოდ მძიმე და საშიში დაავადებაა. ახასიათებს ზემოთ ჩამოთვლილი გაციების სიმპტომები, თუმცა უფრო ძლიერად გამოხატული. ცხელება უფრო მაღალია, სისუსტე, ხველა, ყელის, თავის და კუნთების ტკივილიც უფრო ძლიერი. გაციებას არ მგონია, ოდესმე ვინმე მოეკლას, გრიპი კი სიკვდილით შეიძლება დასრულდეს, გართულების შემთხვევაში (გაგონილი გექნება ალბათ „ისპანკა“. ეს იყო სწორედ გრიპის, ანუ ინფლუენცას პანდემია 1918 წელს. მსოფლიოს მოსახლეობის მესამედს დაემართა და 20-50 მილიონი ადამიანი დაიღუპა). გართულებები ყოველთვის როდი იჩენს თავს და უმრავლეს შემთხვევაში ჯანმრთელი ორგანიზმი ამ დაავადების დაძლევას ახერხებს.

ამ ბლოგს თუ კითხულობ, ცხოვრებაში უკვე ერთხელ მაინც გექნება გადატანილი გრიპი, მაგრამ ცოცხლად და ჯანმრთელად გამოძვერი. თუმცაღა, გართულებების რისკი ბევრად მეტია მოსახლეობის ზოგ ჯგუფში:

• მოხუცებში
• ბავშვებში
• ორსულებში
• ქრონიკული დაავადებების მქონე ადამიანებში (დიაბეტი, ასთმა, გულის, ფილტვების, ღვიძლის, თირკმლის დაავადებები, აივ-ინფექცია/შიდსი).

გრიპის თავიდან აცილება შესაძლებელია

House

სწორედ იმიტომ, რომ გრიპი სრულიად ჯანმრთელ ადამიანშიც კი შეიძლება გართულდეს და ზემოთ ჩამოთვლილი ჯგუფებისთვის კიდევ უფრო საშიში გახდეს - მეცნიერებმა ძალიან მოინდომეს და დღეს გრიპის თავიდან აცილების საშუალებაც არსებობს და მისი მკურნალობისაც.

ზუსტად რა შეგვიძლია ვქნათ, რა არ უნდა ვქნათ არაფრის დიდებით და ეს აცრები საერთოდ რა მოიგონეს - ამაზე შემდეგ ნაწილში ვისაუბროთ დაწვრილებით.

ავტორი: ნია ხაჭაპურიძე

ჯანსაღი კვება თანამედროვე ადამიანისთვის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. საკვები პროდუქტებისგან მიღებული შედეგების გააზრება ადამიანებს, საკუთარი ცხოვრების უკეთესად მართვაში და ჯანსაღად ცხოვრებაში ეხმარება. საკვებს ორგანიზმის ფუნქციონირებაში, ისეთივე გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, როგორც ავტომობილისთვის საწვავს, რომლის გარეშეც მანქანა უბრალოდ  ვერ იმუშავებს. ამიტომ, ყოველდღიური კვების რაციონის სწორად  დაბალანსება ძალიან მნიშვნელოვანია, რაც  ჯანსაღი პროდუქტების მოხმარების გარეშე შეუძლებელია.

ნახშირწყლებთან და ცილებთან ერთად, ვიტამინები ის მთავარი კომპონენტებია, რომლებსაც საკვები შეიცავს. ჩვენ გიამბობთ 5 ტიპის ვიტამინზე, რომელიც თქვენს ყოველდღიურ რაციონში აუცილებლად უნდა მოხვდეს.

1. A ვიტამინი

 დღის რაციონის ერთ-ერთი მიზანი A ვიტამინის მიღება უნდა იყოს. ეს ვიტამინი კბილებს გაჯანსაღებაში, ძვლებს გამაგრებაში, ფრჩხილებსა და თმას კი ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში ეხმარება. A ვიტამინი შეგიძლია ბოსტნეულიდან მიიღო, გაითვალისწინე, რომ მათი მიღება დღის პირველ ნახევარშია რეკომენდირებული.

A ვიტამინით მდიდარი პროდუქტებია: 

• სტაფილო;
• ტკბილი პომიდორი;
• გარგარი;
• ზამთრის ხილი და სხვ.

2. B ვიტამინი

B-6, B-12 და B-9 ვიტამინები ადამიანის ორგანიზმისთვის საციცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ვიტამინებია, რომლებიც ნერვული სისტემის, დნმ-ისა და სისხლის უჯრედების ფორმირებაზე არიან პასუხისმგებლები. მათი დახმარებით ადამიანის ტვინის ფუნქციონირება უმჯობესდება, მეტაბოლიზმი აქტიურდება და ყველაფერთან ერთად, ადამიანს ანემიისგან იცავს.

მისი მიღება რეკომენდებულია დღის მეორე ნახევარში, არაუგვიანეს საღამოს რვა საათისა.

B ვიტამინით მდიდარი პროდუქტები: 

• ხორცი;
• თევზი;
• კვერცხი;
• რძე;
• ზღვის პროდუქტები;

3. C ვიტამინი

C ვიტამინი, იგივე ასკორბინის მჟავა ძლიერი ანტიოქსიდანტია, რომელსაც ორგანიზმის დამცველობითი ფუნქციები აქვს შეთავსებული. C ვიტამინი ადამიანს უჯრედების ჯანმრთელობის შენარჩუნებაში ეხმარება  და ორგანიზმს რკინის გამოფიტვისგან იცავს. ამასთან, ვიტამინების ეს ტიპი ინფექციებთან საბრძოლველად გამოიყენება და  იმუნიტეტს აუმჯობესებს.

C ვიტამინით მდიდარი პროდუქტები:

• ციტრუსოვანი ხილი (გრეიფრუტი; კივი, ფორთოხალი და სხვა);
• მარწყვი;
• ბროკოლი;
• ნესვი;
• კომბოსტო

4. მაგნიუმი

მაგნიუმი აუცილებელი საკვები ნივთიერებაა, რომელიც  ძვლების სიჯანსაღის შენარჩუნებაში გვეხმარება. ასევე, ხელს უწყობს იმუნური სისტემის გაუმჯობესებასა და კალციუმის დეფიციტის პრევენციას. გარდა ამისა, მაგნიუმის მიღება უზრუნველყოფს:

1. ნერვული სისტემის დამშვიდებას და სტრესის მოხსნას;
2. ენერგიის მატებასა და ჰორმონების ბალანსს;
3. ძილის პრობლემების მოგვარებას;
4. კუნთოვანი და ნერვული სისტემის ფუნქციონირებას;
5. ძვლების გამაგრებასა და სხვა.

მაგნიუმით მდიდარი პროდუქტებია:

• შავი შოკოლადი;
• ავოკადო;
• კაკალი;
• პარკოსანი მცენარეები;
• მარცვლეული;
• ბანანი და სხვა.

5. D ვიტამინი

D ვიტამინის მიღება  ორგანიზმს როგორც საკვებისგან, ისე მზის სხივებისგან შეუძლია, თუმცა მთავარი წყარო მაინც ის საკვები პროდუქტებია, რომლებიც მას შეიცავენ. სხვა ვიტამინების მსგავსად, ისიც ეხმარება იმუნურ სისტემას მოძლიერებაში, ამაგრებს ძვლებს და ხელს უწყობს მეტაბოლიზმის გაუმჯობესებას. კიბოს ეროვნული ინსტიტუტის კვლევების თანახმად, D ვიტამინი ამცირებს კიბოს განვითარების რისკსაც.

D ვიტამინით მდიდარი პროდუქტებია:

• რძე;
• კვერცხი;
• ზღვის პროდუქტები;
• სოკო და სხვა.

თუ გსურს, რომ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკები შეამცირო, იყო ენერგიული და გამოიყურებოდე კარგად, მაშინ უნდა იზრუნო შენი დღის კვების რაციონის ვიტამინებით გამდიდრებაზე და მათ დაბალანსებაზე.  ასე აირიდებ სეზონურ გრიპებს და  მარტივად დაამარცხებ სხვა დაავადებებს.

REDMED საქართველოში პირველი ინოვაციური სამედიცინო ეკოსისტემაა, რომელიც შენი და შენი ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაზე ზრუნვას გაგიმარტივებს.

REDMED მომხმარებელს საშუალებას აძლევს მარტივად, აპლიკაციის დახმარებით მოძებნოს, შეარჩიოს, დაჯავშნოს სასურველი ექიმი და მომსახურება მისთვის ყველაზე კომფორტულ გარემოში მიიღოს: გამოიძახოს ექიმი სახლში ან ისარგებლოს სატელეფონო და ვიდეო რჩევით.

აპლიკაცია რადიკალურად ცვლის ექიმთან ვიზიტის კონცეფციას, რაც დღეს საკმაოდ რთულად მოსაგვარებელი პროცესია. მომხმარებლებს არ აქვთ საკმარისი ინფორმაცია სხვადასხვა მიმართულების პროფესიონალ მედიკოსებზე და ცდილობენ სასურველი სპეციალობის ექიმს ნაცნობების დახმარებით მიაკვლიონ. ახლა კი მათ უკვე შეუძლიათ მარტივად, REDMED-ის აპლიკაციით მოძებნონ და შეარჩიონ სასურველი პროფილის ექიმი.

REDMED-ში მომხმარებელს მარტივად შეუძლია მოიძიოს ინფორმაცია სხვადასხვა პროფილის ექიმებზე, დეტალურად გაეცნოს მათ კომპეტენციას და სხვა მომხმარებლის შეფასება/კომენტარებს. თითოეული ექიმს აქვს თავისი რეიტინგი, რომელიც პაციენტის შეფასებების მიხედვით განისაზღვრება, რაც ახალ მომხმარებელს უმარტივებს არჩევანს.

დღეს REDMED-ის მთავარი გამოწვევაა დაბრკოლების გარეშე დააკავშიროს მომხმარებელი კომპეტენტური ექიმების ბაზასთან და გაამარტივოს ადამიანთა ჯანმრთელობაზე ზრუნვა. პლატფორმა საზღვრებს გარეთ მცხოვრები ქართველებისთვისაც ძალიან კომფორტულია.

REDMED ექიმებს საშუალებას აძლევს მაქსიმალურად ეფექტიანად გამოიყენონ საკუთარი დრო და მიიღონ დამატებითი შემოსავალი. მათ შეუძლიათ თავად განსაზღვრონ სასურველი სამუშაო კალენდარი. ამასთან, REDMED გეგმავს, ექიმებისთვის შექმნას სივრცე, რომელიც მათ საშუალებას მისცემს მუდმივად განვითარდნენ, აიმაღლონ ცოდნა, გამოცდილება და კომპეტენცია.

ამ ეტაპზე REDMED სამი ტიპის სერვისს სთავაზობს მომხმარებელს, თუმცა მომავალში ბევრი საინტერესო, ინოვაციური და განსხვავებული სამედიცინო სერვისების დამატებას გეგმავს, რაც მომხმარებელს ჯანმრთელობაზე ზრუნვას გაუმარტივებს.

ჩვენი სერვისებით სარგებლობა შესაძლებელია, როგორც აპლიკაციით ასევე ვებ-გვერდით.

REDMED დაგიზოგავს დროს, ენერგიას, რესურსებს.

REDMED-ით შეგიძლია მარტივად შეარჩიო ექიმი და მიიღო შენთვის საჭირო მომსახურება.

ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, REDMED-ის ყველა მომხმარებელმა მოკლე დროში ეფექტური სამედიცინო მომსახურება მიიღოს, სწორედ ამიტომ REDMED-ი რამდენიმე ტიპის სამედიცინო მომსახურებას გთავაზობს, ესენია:

· ექიმი ჩემთან

REDMED-ით შეგიძლია საჭირო მიმართულების სპეციალისტი აარჩიო და სახლში მოიწვიო. სახლში ვიზიტის დროს ექიმი უკეთ ახერხებს პაციენტის გასინჯვას, რადგან ამავდროულად ეცნობა მის საცხოვრებელ გარემო-პირობებს. ვიზიტის და დანიშნულების მოცემის შემდეგ, ექიმი კონსულტაციის ბარათს გადმოგცემს, რომელიც მისი პირადი ბეჭდით იქნება დამოწმებული.

მნიშვნელოვანია, რომ ვიზიტიდან 24 საათის განმავლობაში, ინფორმაციის გადამოწმების მიზნით შეგიძლია ექიმს კითხვები ჩვენი აპლიკაციის დახმარებით დაუსვა და უკუკავშირი დროულად მიიღო.

• ვიდეო რჩევა

REDMED-ით შეგიძლია ექიმს ვიდეო ზარით დაუკავშირდე, უთხრა შენი ჩივილები და მიიღო სპეციალისტის რჩევა.

ხშირად, ვიდეო რჩევით მიღებული ინფორაცია საკმარისია დასკვნის გამოსატანად, თუმცა საჭიროების შემთხვევაში შესაძლოა ექიმმა კლინიკაში ვიზიტი გთხოვოს . მანამდე, კი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების თავიდან ასარიდებლად, გირჩევს, თუ როგორ უნდა მოიქცე. REDMED-ის საშუალებით შესაძლებელია ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევების პასუხების ატვირთვა.

ვიდეო რჩევის სერვისის გამოყენება უფრო მოსახერხებელია, როცა REDMED-ის ექიმი იცნობს შენს ჯანმრთელობის მდგომაროებას.

• აუდიო რჩევა

აუდიო რჩევით ძირითადად შეგიძლია ისარგებლო, როცა REDMED-ის ექიმს უკვე გასინჯული ყავხარ და მეტ-ნაკლებად იცნობს შენს მდგომარეობას.

გაითვალისწინე, რომ სატელეფონო რჩევის დროს სპეციალისტს, ფიზიკური მონაცემების შეფასების საშუალება არ აქვს. ამ დროს, შესაძლებელია სპეციალისტმა ექიმის სახლში გამოძახება ან კლინიკაში წასვლა გირჩიოს. REDMED-ის საშუალებით შესაძლებელია ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევების პასუხების ატვირთვა. აუდიო რჩევის მეშვეობით ექიმი დაგაკვალიანებს, თუ როგორ უნდა მოიქცე ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესების ასარიდებლად.

აპლიკაციით ირჩევ სასურველ სამედიცინო მიმართულებას, რომელსაც გადაყავხარ სპეციალისტების ჩამონათვალზე, შენ შეგიძლია თითოეული მათგანის პროფილს გაეცნო, მიიღო ინფორმაცია მათ განათლებასა და კვალიფიკაციაზე. გარდა ამისა, წაიკითხო სხვა მომხმარებლების მიერ დატოვებული შეფასებები, რაც გადაწყვეტილების მიღებას გაგიმარტივებს.

მომსახურების მიღების შემდეგ, არ დაგავიწყდეს ექიმის პროფილზე შეფასების დატოვება.